Mal-Awstralja jiena nħossni nidentifika b’wieħed minn uliedha. Ili noqgħod Sydney 51 sena. Uliedi t-tnejn imweldin hemm u hekk ukoll ulied uliedi. Marti Maltija mill-Gżira u jiena minn Ħ’Attard. Bħala identità mal-Awstralja jiena Awstraljan ta’ oriġini Anglo-Maltija, għaliex il-pa kien Ingliż. Ma kienx jaf l-inqas kelma bil-Malti.
Fil-qagħda soċjoloġika tiegħi, skond l-isfond konċiż li tajtek hawn, meta nżur lil Malta, nerġa’ lura lejn il-ġuf simboliku. Nieħu l-ħajja mill-ġdid. Voldieri nitreġġa’ lura lejn jiem tfuliti sal-età ta’ 16-il sena; l-età li emigrajt jew inftamt mill-maħbuba Malta tiegħi. Bħala spjega aktar ċara, ta’ min ikun jaf li, minkejja l-isfond Anglo-Malti tiegħi, ftit li xejn qatt ħassejtni affinit mal-Ingilterra. Ħajti ġo Malta għextha bħal kull tifel Malti li jitrabba f’ambjenza rustika, rurali bħali. Jekk iċċempel lil xi stazzjon lokali tar-radju u titlobhom idoqqulek il-kanzunetta tiegħi “Tfuliti f’Malta”, għandek issib ħafna minn ħajti f’Malta qabel sifirt.
2. F’liema attivitajiet jew għaqdiet jew inizzjattivi inti impenjat fil-preżent?
Fil-komunità Maltija Sydneyana jiena membru tal-Għaqda Kulturali Maltija ta’ N.S.W. Barra minn hekk, kull nhar ta’ Erbgħa nagħti nofs ta’ nhar lill-Maltese Herald nikkoreġilhom l-ortografija, voluntarju. Nikteb regolari fiha u spiss nikteb ukoll fil-ġurnali ta’ Malta. Nikkontribwixxi artikli (monografiji) akkademiċi dwar il-Malti internazzjonalment. Nikkritika (mhux immaqdar taf) il-lingwa, il-letteratura, soċjalment u politikament (mhux partiġġjan iżda f’sens ta’ politija).
Fl-imgħoddi, mill-1965, mindu żżewwiġt Maltija, impenjajt ruħi fil-fond mal-komunità Maltija Awstraljana. Fl-1968 ftaħt l-ewwel klassijiet tal-Malti fl-Awstralja (u probabilment l-ewwel fid-dinja barra minn Malta). Fl-1972 sirt l-ewwel Malti fl-Awstralja li tajt u għaddejt fil-Lingwa u Letteratura Maltija – Livell Avvanzat minn Oxford bħala awtodidatta. Għamilt xi snin attiv fil-palk Malti. Fl-1990 (?) irbaħt il-Premju Francis Ebejer – kitba għall-palk. Fl-1968, fuq ir-rakkomandazzjoni tal-Professuri Ġużè Aquilina u Ġużè Galea, sirt Membru tal-Akkademja tal-Malti b’riżq ħidmieti għall-Malti fl-Awstralja. Fiż-żmien kont ukoll membru tal-Australian Writers Fellowship, tad-Dante Alighieri Society u tal-Arabic Society of Sydney University u wkoll tal-Macquarie Dictionary Society u xi oħrajn ukoll.
3. Fil-belt fejn tgħix, il-Maltin, u komunitajiet oħra, jieħdu interess fil-letteratura?
Fil-preżent hemm ċertu qawmien fil-qari Malti imma iżjed awdjofoniku, mir-radju. Ħwejjeġ intellettwali m’humiex l-għażla preferita tal-ebda soċjetà umana – mhux tal-Maltin biss.
4. Min huma l-kittieba Maltin fl-Awstralja llum? X’taħseb dwarhom u x’qed jinkiteb minnhom?
Kieku kont qed inħejji xi test kritiku kont inkun aktar komdu nikkummenta fid-dettal. Ngħidlek biss li hemm numru ta’ kittieba Maltin Awstraljani. L-aktar sinifikanti fosthom ingħodd lil Joe Saliba, Joe Axiaq u Manwel Casha. Hemm tnejn oħrajn li kitbu bl-Ingliż. Dawn huma Lou Drofenik u Agostino Borg. Ix-xogħlijiet tiegħi jitkellmu għalihom infushom.
5. Xi tgħid dwar il-programmi radjufoniċi u anki l-ġurnali tal-Maltin fl-Awstralja?
L-uniku ġurnal bil-Malti fl-Awstralja li għadu jeżisti wara kważi ħamsin sena kontinwi huwa The Maltese Herald. Hemm imbagħad għadd ta’ fuljetti u programmi ta’ diversi għaqdiet f’Sydney, Melbourne, Adelaide, Brisbane, Wollongong u Morwell. Rigward programmi tar-radju, li minnhom hemm numru kbir madwar l-Awstralja kollha, dawn ivarjaw fil-livell tal-materjal. Jiddependi x’udjenza tkun immirata. Il-programmi tal-SBS (Special Broadcasting Services) tal-Gvern Federali, madwar l-Awstralja huma ta’ livell tajjeb fuq skala populista.
Fir-ritratt Rigu Bovingdon jidher qed jaqra xi poeziji minn tieghu waqt Lejla ta' Poezija li saret fl-Istituto Italiano di Cultura, nhar is-7 ta' Mejju 2010, imtellgha mill-Ghaqda Poeti Maltin.
6. Liema hija l-belt li tgħix fiha? Iddeskrivi t-tajjeb u l-ħażin tagħha.
Noqgħod ġewwa Sydney f’lokal jismu Merrylands. Il-popolazzjoni hija mħallta ġmielha etnikament. It-tajjeb tiegħu hu li ssib taħlita (għażla) kbira fil-varjetà ta’ oġġetti (ikel, ħwejjeġ, divertiment). Mil-lat negattiv m’hemmx differenzi kbar bejn poplu mħallat u ieħor omoġenju. Il-bniedem dejjem huwa bniedem.
7. Xi tgħid dwar ir-relazzjoni bejn il-kittieba Maltin fl-Awstralja u dawk f’Malta? Hemm rabta ta’ xi tip?
Ma nafx li teżisti xi relazzjoni ġenwina min-naħa ta’ Malta lejna. Ġeneralment aħna injorati. Anki jiena li rnexxieli ninfed ċerti strati soċjetali Maltin. Għajr l-Università ta’ Malta, min fost l-Għaqdiet qatt stedinni nindirizzahom fid-diversi żjajjar tiegħi f’Art Twelidi?
Le, ma nafx li hemm xi rabta profonda bejn il-kittieba Maltin tal-Awstralja u dawk ta’ Malta.
8. Naf li Rigu Bovingdon huwa interessat sewwa fl-istudju u fl-iżvilupp tal-ilsien Malti. Xi tgħid dwar dan? Liema huma dawk l-affarijiet li tikkunsidra pożittivi u dawk li jdarrsuk f’qasam bħal dan illum?
Bħala l-pijunier tat-tixrid tal-lingwa tagħna ġo l-Awstralja u fl-isfond ta’ erba’ deċenni u aktar ta’ ħidma kontinwa, jiena sorpriż u ddiżappuntat li l-awtoritajiet Maltin, jiġifieri l-Gvern u l-Oppiżizzjoni qegħdin jippermettu lill-Kunsill Nazzjonali tal-Malti jħawwad kif irid hu. Dan il-Kunsill offenda u weġġa’ bosta ħassieba u kittieba serji u rinomati. Jiena nipproponi bojkott kontrieh. Diżubbidjenza ċivili! Xejn inqas. Imissu l-Gvern jissospendih, jirrevoka l-liġi li waqqfitu u jirrikostituzzjonalizza lill-Akkademja tal-Malti.
Il-Malti bħala l-lingwa tan-Nazzjon tagħna hi proprjetà ta’ kulħadd. ĦADD m’għandu monopolju fuqu. Ninsab diżgustat ukoll li l-gazzetti Maltin ma pprotestawx.
Veru li l-Malti ħa passi kbar ’il quddiem imma mhux bil-ħila tal-Kunsill. Il-Malti tant huwa prezzjuż u fl-istess ħin delikat li jmissna nnaqqsulu r-regoli mhux noħonquh biż-żieda ta’ regolamentazzjonijiet superfluwi.
9. X’laqtek f’Malta matul din l-aktar żjara reċenti tiegħek fuq il-gżira? X’kienu l-impenji tiegħek matul il-perijodu li għaddejt hawn Malta?
Ġejt hawn Malta bosta drabi Patrick. Xejn m’għadu jgħaġġibni. Is-soċjetà Maltija, il-Maltin iridu jikkurawha mhux aħna li ngħixu f’ambjenza differenti għal kollox minn t’hawn.
Ġejt din id-darba fuq stedina tal-Ministeru tal-Affarijiet Barranin bħala “keynote speaker” tal-Konvenzjoni tal-Maltin li jgħixu Barra 2010. Is-suġġett tiegħi kien “L-Edukazzjoni: Ankra fl-Identità ta’ Poplu”. Aċċennajt fuq il-valur u s-sinifikat tal-lingwa Maltija fostna l-Maltin.
10. Fil-qosor liema huma l-pubblikazzjonijiet fejn dehru l-kitbiet tiegħek?
Huma dawn: Journal of Maltese Studies (darbtejn); Journal of Mediterranean Studies (Ġunju 2010); Milla wa Milla, University of Melbourne; Il-Malti (Akkademja tal-Malti); The Maltese Language of Australia: Maltraljan...; Lingwa u Lingwistika (MATSEC u Klabb Kotba Maltin); Current Issues in Language Planning (UK & USA); Multilingual Matters (UK); Linguistics Dept, Payap University, Thailand; Bullettin Linguistique (Sorbonne); Language (USA); Lancaster University (UK); u oħrajn fl-Italja, Spanja, Ċina, Russja, eċċ.
11. Għid xi ħaġa fil-qosor dwar proġetti u pjanijiet futuri tiegħek.
Pjanijiet għall-futur ma tantx għandi għajr li forsi nippubblika antoloġija ta’ bijografiji ta’ Maltin li ħallew il-marka tagħhom fl-Awstralja. Fil-preżent għandi serje ta’ programmi fuq ir-radju dwar l-istorja u nisel il-Malti li nispera għad niżviluppahom fi ktieb. Għandi xi żewġ reċensjonijiet x’inħejji li jinkludu l-filosofija Maltija u l-letteratura. U nittama li għad nikteb xi ħaġa aktar aġġornata dwar il-Kantilena.
Xi poeżiji ta’ Rigu Bovingdon:
Sant Anton
Sigrieti antiki li fi skietkom tostru ja siġriet;
li minn tfuliti nafkom, sentinelli tal-ġrajjiet;
ħemdin f’dal-ġnien li ’l bosta kbarat wennes
u lili.
Min jaf? Min jaf?
Waqt l’intom, mar-riħ tiżżeffnu,
tippassiġġa l-kotra hienja
u l-għajta taż-żmenijiet,
li jiena ma nifhemx,
issemmgħu.
Ja sedja tal-poter, mistur fi sliemek!
Jien nibqa’ niġi nżurek
sa ma fija jissokta
f’armonija r-ritmu
u ma’ sigrietek u siġrietek nishar,
jiemi magħdudin.
Bejn Ħaltejn
Miġbud minn hawn! Miġbud minn hemm!
’Il fejn se ndur? Fejn sa nintemm?
Fuq mewġa mgħolli, mgħolli nżiġġ
biex nogħdos nerġ’ għall-qiegħ mill-wiċċ.
Issa ninbaram, oħra nintrema.
Għaġbi fl-inkwina tal-ħajja nħema.
Bejja ħalla w oħra, il-kiwi jibried.
Ġenni ingħaġen fl-inkwina li xwiet.
Mar-riħ jittajjar, dan ħsiebi ewlien.
W hekk fl-ideal intir jiena qalbien.
Leħen ta’ Malti x’imkien fis-smewwiet
jidwi jinstema’ igħanni l-ħlewwiet;
ħlewwiet ta’ ħajja li kienet fiż-żmien.
Għebu fil-ħerba tal-lum il-għajxien.
Instema’ l-eku ta’ l-għajta bejn tnejn,
“baqa’ jissara, miġbud bejn ħaltejn”.
Sydney
Ħrabtek f’mument glorjuż
’mma b’hemm il-bniedem
ma nisharx imnikket.
Serenità fittixt
mill-għagħa
tal-kotra fiergħa
u pandemonju sibt
in-naħa l-oħra,
mingħajr rażan.
Sydney tas-sliem!
Belt tar-riflessjoni,
fl-isbaħ jiem tiegħek.
Ruħ Bennelong
ma’ l-isbaħ marsa tħuf,
għajjiena mit-tensjoni
ta’ ġensija.
No comments:
Post a Comment