Saturday, October 22, 2011

UNEASY RITUALS - Recensjoni ta' Alfred Massa


ĠABRA TA’ PROŻA B’DIFFERENZA

(Patrick Sammut: UNEASY RITUALS. Ġabra ta’ Proża. Traduzzjoni ta’ Alfred Palma. FiveStar Printing Press Ltd., Qormi 2011. pp. 94)

-----------------------------------

Fil-mixja letterarja ma jistax jonqos li minn żmien għal żmien iseħħ ċertu tibdil f’kull sens. Għax il-letteratura l-kittieba jżommuha ħajja permezz ta’ kitbiethom; u kull ħaġa ħajja maż-żmien tinbidel u tiżviluppa.

Hekk ġara lill-fergħat kollha tal-Kitba Maltija wara r-rivoluzzjoni kulturali tas-sittinijiet; anki jekk uħud mill-kittieba għażlu ( u għadhom jagħżlu) li ma jimxux ma’ dan it-tibdil. Hija ħaġa ċerta li l-kittieba lokali, hekk imsejħa moderniiddakkru minn dawk Amerikani u Ewropej.

Il-ktieb Uneasy Rituals jaqa’ f’din il-kategorija. Patrick Sammut, wieħed mill-aħjar awturi kontemporanji ma baqax lura milli jimxi maż-żmien. Dan ifisser, li filwaqt li fl-imgħoddi kienet tingħata importanza lis-sentiment, illum mill-qalb il-kittieb tela’ għall-moħħ u l-intellett sar jibbrilla f’kull aspett letterarju.

Din il-Ġabra tħaddan 15-il silta ta’ proża jew storja. Qed nikteb dan għax fil-fehma tiegħi uħud mill-kitbiet għandhom xeħta ta’ stejjer, oħrajn ta’ esejs (saġġi). Fihom il-ħsieb jirrenja fuq l-azzjoni. L-attur ewlieni huwa dejjem l-awtur innifsu. Daqqa jġarrab nostalġija għall-passat u daqqa jistħajlu jiġri warajh u jdallamlu ħsibijietu.

Dawn il-kitbiet ifakkruni f’poeti bħal Karmenu Vassallo u George Zammit li t-tnejn donnhom xtaqu jinqatgħu mis-soċjetaÏ ta’ madwarhom u jfittxu s-solitudni u l-kwiet ħalli jgawdu ġmiel in-natura u jgħixu fid-dinja li dejjem ħolmu dwarha. Hekk jagħmel Sammut. Sikwit jirrepeti x-xewqa tiegħu li jgħix f’dinja għalih għax is-soċjetaÏ ta’llum tilfet kull sens ta’ moralitaÏ u saret wisq egoċentrika (The Sea Undos The Knots).

Il-kittieb-ħassieb spiss jipprova jqabbel il-passat mal-preżent. Jippreferi l-ħajja sempliċi tal-imgħoddi. Jippreferi l-għelieqi jħaddru, l-arja pura, il-ħsejjes naturali, il-merħliet fit-toroq, il-karettuni miġbuda mill-bgħula. Min-naħa l-oħra, il-ħajja moderna mimlija storbju ta’ radjijiet b’leħen għoli, bil-ġiri sfrenat, bl-artifiċjalitaÏ u bl-egoiżmu jdejquh u jinnervjawh.

Ma jonqsux ċerti mistoqsijiet dwar l-eżistenza umana (Moments) li għalihom il-bniedem qatt ma jsib tweġibiet sodisfaċenti. Il-qerda tal-ambjent ukoll issib post f’dawn il-kitbiet (A New Horizon) u ma tonqosx anqas tbeżbiża lill-poplu tagħna għat-traskuraġni li naraw fit-toroq, fil-pjazez u fl-isqaqien ta’ pajjiżna. Sammut jinqeda b’ħarġa fil-Buskett (A Moment of Rest at Buskett) biex iwassal dan il-messaġġ. Għax il-kittieb huwa profeta bid-dmir li jwassal messaġġ siewi lill-qarrej; jurih l-iżbalji tiegħu bil-għan li jirranġahom.

Tliet kitbiet interessanti huma Imnarja Knocks Off The Lid, A Trip to Egypt u A Day Out . Tal-ewwel hija deskrizzjoni ta’ dak li jsir fil-festa ta’ San Pietru u San Pawl ġewwa l-Buskett, f’tat-tieni l-awtur itina rakkont dettaljat ta’ mawra li għamel fil-Kajr u tal-ħajja tal-poplu Eġizzjan ta’ qabel ir-rivoluzzjoni ta’ dan l-aħħar. Imbagħad niltaqgħu ma’ A Day Out fejn il-kittieb jikteb dwar ħarġa ta’ sagħtejn li għamel f’xi belt Taljana fejn rikeb karozza, tram u metrou l-bqija mexa biex seta’ josserva u jiddeskrivi dak li ra quddiemu.

Sammut sikwit jinħass solitarju; kollox idejqu u spiss jintilef fi ħsibijietu. Darkness and Light turi t-taqtigħa interna li tgħaddi minn moħħ l-awtur meta jsib ruħu f’sitwazzjonijiet imbarazzanti li biex itihom aktar ħajja jinkwadrahom f’matempati qliel.

Kitba li tista’ tħawwad xi mħuħ hija A Crime fejn il-kittieb ilaqqagħna ma’ karattru konfuż u mitluf fi ħsibijiet tal-biża’ li għalkemm jara jdejh imċappsin bid-demm ma jasalx biex jiftakar x’delitt kien ikkommetta - jekk wara kollox kien ikkommetta! Fi stejjer simili Sammut iħobb idaħħal l-għeja u l-irqad; tal-ewwel turi l-istat dgħajjef mentali tal-karattru, tat-tieni tikxef li l-unika triq ta’ serħan, xi drabi hija dik tal-irqad.

Patrick Sammut jgħid fid-Daħla li dawn il-kitbiet oriġinarjament kitibhom fid-disgħinijiet u kitibhom bil-Malti; aktar tard għaddiehom lil Alfred Palma biex jittraduċihom fl-Ilsien Ingliż. Nistqarr li jien ma qrajthomx fl-oriġinal għalhekk ma nistax nikkummenta dwar it-traduzzjoni tagħhom, imma meta naf kemm hu bravu Palma bħala traduttur u l-ħakma li għandu tal-lingwa Ingliża, nista’ nserraħ rasi li wettaq biċċa xogħol tal-ogħla livell.

Uneasy Rituals għandu żewġ daħliet kritiċi, waħda ta’ Mario Azzopardi u l-oħra ta’ Charles Flores. Huwa mżewwaq ukoll b’għadd ta’ fotografiji li jikkumplimentaw il-kitbiet ta’ Sammut. Il-fotografija hija tal-artist u għalliem żagħżugħ Hilary Spiteri, il-persuna li ħadet ħsieb ukoll il-preżentazzjoni tal-ktieb.

ALFRED MASSA

Kummenti oħra –

Maurice Mifsud Bonnici:

Li qrajt s'issa iffaxxinani speċjalment l-esej MOMENTS. Dawn l-esejs tiegħek moderni ma tridx taqrahom bil-għaġla għax ma tifhem xejn minħabba l-karattru tagħhom vegranti li jaqbeż kultant minn suġġett għal ieħor fl-istess nifs. Il-ħsibijiet tiegħek tagħmilhom jinfirxu fuq taqsima wiesgħa u profonda b'lessiku varjat b'tifsira tgħin tifsira oħra warajha. Ma nistax ngħid li l-qari ta' dal-ktieb huwa eżerċizzju ħafif . Għalkemm huwa mżejjen b'vokabularju rikk għall-aħħar, kultant tqil ukoll, il-ħsibijiet li dawn iġorru ma jrrikonċiljawx malajr mal-ħsibijeit tiegħek li jsegwuwhom. L-Awtur iġorrok ġo toroq li ma tafhomx, kultant mudlama, kultant jgħammxulek għajnejk, u meta tibda tifhem karattru u ssir tħobbu f'daqqa waħda jisparixxi u jidhol ħsieb ieħor, mhux bilfors karattru ieħor, floku, u dil-melee taqtagħlek nifsek għax dan l-istil ta' kitba jagħtik li taqra u tkompli taqra biex tispokri x'ġej ġdid. Mhux ta' b’xejn semmejtu UNEASY RITUALS.

Iż-żewġ daħliet ta' dawk iż-żewġ awturi rinomati --- Mario Azzopardi u Charles Flores - komplew żejnujlek dal-ktieb li mhux ta' stil komuni hawn Malta. Azzopardi sab fiex jimraħ sewwa u Flores qaxxar il-karattru tiegħek ta' awtur/poeta/kritiku aktar milli jafek kulħadd...

Nifraħlek tal-pubblikazzjoni li jixirqilha tinqara minn min iħobb jaqra u min irid jitgħallem kif jinkitbu esejs moderni .

KUMMENT LINA BROCKDORFF

Fl-aħħar sibt ħin biex naqra dak il-ktieb li inti gentilment tajnti, Uneasy Rituals, u la darba bdejtu ma ridtx inħallih minn idi qabel ma spiċċajtu. Prosit, għġgobni tassew. Bi stil oriġinali li fih kull ritratt jgħinek biex tidħol fl-atmosfera ta' dak li ser taqra. L-istil tas-saġġi huwa ferm għal qalbi, u allura kważi aktar nintilef naqra saġġ minn novella, basta jkun miktub tajjeb, iżomm mas-suġġett u ma jkunx repetittiv. Terġa', drabi ma' xi saggi tiegħek issib ukoll imsensla storja ta' xi karattru Malti. M'hemmx għalfejn ngħidlek li l-Ingliż li għamel Alfred Palma huwa mill-isbaħ u aktarx li l-kitba tiegħek tal-Malti ma tilfet xejn minnha. Bravu!

Thursday, October 20, 2011

L-Għaqda Poeti Maltin tfakkar il-Poeta Nazzjonali

Il-President tal-Għ.P.M., Alfred Massa.

Is-Segretarju, Charles Magro.

Il-viċi-President, Patrick Sammut

Quddiem udjenza sabiħa ferm fir-Razzett tal-Markiż, il-Mosta, l-Għaqda Poeti Maltin organizzat Serata biex tfakkar il-50 sena mill-mewt ta' Dun Karm Psaila, il-Poeta Nazzjonali tagħna. Dan seħħ nhar is-Sibt, 15 ta' Ottubru, 2011, fis-6.30 p.m.

F'diskors qasir il-President, Alfred Massa, qal li jekk l-Għ.P.M. fl-imgħoddi fakkret diversi poeti lokali, kemm kien xieraq tfakkar lil Dun Karm. Massa ssokta jgħid li lil dan il-poeta kbir tagħna tawh diversi titli, fosthom dawk ta' Poeta Nazzjonali, Poeta tal-Protesta u Poeta tat-Tama. Hu kkwota lill-Prof. Ġuże' Aquilina li f'artiklu fil-ħarġa speċjali tar-rivista Il-Malti (1986) kiteb illi biex wieħed jifhem tajjeb lil Dun Karm irid jifhem iż-żmien li għex fih. Fl-aħħarnett, il-kelliem irrefera wkoll għal kliem ta' Ġuże' Chetcuti, li Dun karm għadu u jibqa' magħna minħabba l-wirt kbir li ħallielna.

Fis-Serata nqraw kemm poeżiji ta' Dun Karm, oħrajn miktubin mill-membri tal-Għaqda Poeti Maltin u dedikati lilu, u xogħlijiet kritiċi dwar temi mill-versi dunkarmjani, fosthom dwar Dun Karm u ommu (Joseph Sciberras) u dwar il-lessiku Romanz fil-poeżija bil-Malti tal-Poeta Nazzjonali (Chris Sciberras). Instemgħu wkoll xi Innijiet b'arranġament ta' Mro Joe Vella kantati mill-Kor Għawdxi Laudate Pueri.

Is-Serata tmexxiet mis-Segretarju tal-Għ.P.M., Charles Magro.

Tuesday, October 18, 2011

IL-ĦARIFA FIL-POEŻIJA –It-Tieni Parti:

(Kumment ta’ Patrick Sammut)

Il-21 ta’ Settembru jġib miegħu l-istaġun tal-Ħarifa. Huwa żmien ta’ transizzjoni, bejn l-istaġun jaħraq u niexef tas-Sajf u l-istaġun kiesaħ u li jġib ix-xita miegħu tax-Xitwa. Il-Ħarifa ġġib magħha l-ftuħ tas-sena akkademika u l-ewwel xita (Settembru) u anki x-xhur tar-Rużarju (Ottubru) u tal-Mejtin (Novembru). Bosta poeti għandhom għal qalbhom dan l-istaġun li bħal staġuni oħra jakkwista wkoll tifsiriet simboliċi, u lil xi wħud ifakkarhom f’waqtiet jew ħsus partikolari. Hawnhekk issibu ħames poeżiji ta’ ħames poeti differenti, tlieta minnhom membri tal-Għaqda Poeti Maltin.

Għalina li ngħixu fl-Ewropa hija ħaġa stramba naqraw poeżija li fiha Settembru jintrabat mal-istaġun tar-Rebbiegħa. Imma dan mhux hekk għal min jgħix f’pajjiż-kontinent bħall-Awstralja. Dan tfakkarhulna l-poetessa u rumanziera Maltija-Awstraljana Lou Drofenik fil-poeżija tagħha Settembru. Mela filwaqt li dan ix-xahar għalina jġib miegħu weraq kannella u siġar li jinżgħu mil-libsa ħadranija tagħhom, għal min jgħix fl-Awstralja u dik in-naħa tal-globu Settembru jfisser “ward u żahar”, “għasafar żgħar,/ ġonna ħodor”, “elf kulur jgħajjat” u iktar. Is-sens ta’ ħajja u armonija li jġib miegħu Settembru fl-Awstralja jitwassal minn Lou Drofenik permezz tal-vers mużikali tal-ottonarju u r-rima mqabbża (abċb).

Fil-poeżija tiegħu Salv Sammut jitlaq mil-letterali u jikteb dwar is-sħab, id-dlam u l-weraq isfar u niexef li ġġib magħha l-Ħarifa, biex wara jgħaddi għas-simboliku u l-livell metaforiku: l-istaġun tal-Ħarifa li jfakkar li anki l-bniedem mhux etern u għandu l-waqt tat-tmiem tiegħu. Id-deċennji li jsemmi Salv Sammut jitqabblu mal-weraq li jinxef u jaqa’ mis-siġra biex ma jerġax jieħu l-ħajja.

Simili għall-versi ta’ Salv Sammut huma dawk ta’ Stefano Farrugia li għalkemm poeta żagħżugħ jikteb eleġija. Il-Ħarifa għalih tfakkar fil-gwerra li ġġib il-mewt ta’ tant żgħażagħ bħalu. Mela l-Ħarifa hawn tintrabat mad-demm u mal-agunija. Il-lewn li jaħkem hawn mhux l-isfar, il-griż jew id-dlam, imma l-aħmar tad-dmija li jixxerrdu fil-gwerer.

Mill-ġdid Ramon Psaila jitnebbaħ mid-dinja naturali u jikteb dwar il-verdun u r-rummien, it-tnejn ħlejjaq li jintrabtu mal-miġja tal-Ħarifa. Il-versi sempliċi u sbieħ ta’ Ramon Psaila jfakkruni fil-versi naturali tal-poetessa Għawdxija Mary Meilak li wkoll nisġet deskrizzjonijiet u metafori mill-isbaħ f’rabta mad-dinja naturali. Ramon Psaila hawnhekk jispiċċa b’referenza għat-twemmin.

SETTEMBRU

Ġie Settembru, jiġri, jaqbeż,

mimli sema, ward u żahar.

Kemm int sbejjaђ fir-rebbiegђa

noђlom miegђek lejl u nhar.


Siġar kbar tal-Ewkaliptus

imdewdin b'gђasafar żgђar

ġonna ђodor, siġar sofor

jiżfnu dawra ma’ kull dar.


Friefet kbar, elf kulur jgђajjat

pappagalli żaqqiqin

jgђajtu, jwerżqu, jtiru, jieklu

tul l-Awstralja ferђanin.


Mitt elf barri, miljun nagђġa,

baqar sbieђ, gђajnejhom kbar,

imdawrin biċ-ċkejkna magђhom

jirgђu barra lejl u nhar.

Lou Drofenik


DEĊENNJI U WERAQ TAL-ĦARIFA


Mas-sħab li jinġema’

F’ħajbur bexxiexi, griż u ftit idallam

Tinqata’ werqa minn siġra matura

Li offriet kemm il-kenn u l-ossiġnu

Lil kull min xtaq jistkenn taħtha.

Titbandal u tixxejjer mal-buffuri

W’hekk tinħeba qalb il-weraq

Li jaqa’ musfari.


Deċennji jinġemgħu fl-annali

Tal-bniedem f’tellieqa tremenda

Ħa jippreserva l-immortalità

Li ħolom li seta’ jakkwista.

Iżda b’diqa jar’hom iwaqqgħu werqithom

Midbiela waħda waħda fid-dagħbien

Ta’ ħarifa fl-eżistenza ffissata

Biex jintilfu ma’ dawk ta’ qabilhom

Ħa jgħaqqdu damma sħiħa

Fix-xtiewi ndividwali.


Deċennji u weraq ilkoll

Jinqatgħu minn siġar ħajjithom

U fil-ħemda profonda f’realtà

Li taqta’ u tweġġa’,

Tibda l-indikazzjoni li l-ħarifa

Waslet u bdiet issaħħab ’il madwar!

Salv Sammut


X’ĦARIFA DIN


Ħarifa ta’ żgħożiti fil-ħolm li dbiel u miet

tfakkarni fl-akbar nixfa li bħali tgħidx kemm bkiet

kif rat il-weraq jaqgħu ftit ftit minn ħalq is-siġar

bħal donnhom bnedmin mejta fil-ħaqq ta’ min ried jishar


f’nofs gwerra mingħajr isem li tinsa minn fejn bdiet

u f’moħħok bħall-ħarifa taf tħalli t-tifkiriet

qed jaqgħu waħda, waħda bla qatt tista’ tiġborhom

u magħhom tnin il-ġrajja tat-tmiem li mar jostorhom


u t-tmiem isir il-bidu ta’ ġrajja oħra ġdida

tistenna l-weraq joħroġ u l-ħajja terfa’ idha,

imm’issa z-zkuk tas-siġar flok bl-ilma nsqew bid-dmija

u l-weraq qiegħed jibki demm jgħajjat bl-agunija.

Stefano Farrugia, L-Imqabba


IL-BENNA TAR-RUMMIEN


Sa minn kmieni beda jgħanni

għanna ħelu l-verdun

donnu illi ried jgħidilna

se jkun aħrax l-istaġun.


Jittajjar minn siġra għal oħra

deher kemxejn naqra għajjien

sakemm daħal jistkenn bilġri

ġewwa siġra tar-rummien.


Kien għoddu qabditu l-biża’

jidgeddes moħbi fil-weraq

xita qliel ta’ qtar mill-oħxon,

fost ragħad, sajjetti u beraq.


Farfar it-tixrib li kellu

munqaru mesaħ maz-zkuk,

rasu mistrieħa mas-siġra

dar kull fergħa bhall-mekkuk.


Hemmhekk kif baqa’ mistagħġeb

ma riedx jemmen lil għajnejh

x’kienet il-frotta maqsuma

li tinsab imdendla ħdejh.


Beda jistaqsi lil ruħu

sewwa ċar qed nara jiena,

dak ħaġar maqtugħ djamanti

indaqs sew, kollha leqqiena.


Resaq sabiex aħjar jifli

bil-munqar ma qgħadx jistenna

naqqar waħda, naqqar oħra

xi tjubija, ħlewwa u benna.


Miblugħ ħares lejn is-sema

jgħanni vrus t’għasfur għannej

kemm hi bnina r-rummiena

kemm hu ibnen il-Mulej!

Ramon Psaila

A poem by Teresinka Pereira

SONG TO DISMISS THE FALL

Here the yellow leaves
darken
left, forgotten,
in the back yard.
Trees are bare,
and squirrels,
turtles,
bunnies,
deer,
raccoons
that visit my garden
are disquieted
by the premonition
that snow will come
before Christmas.

I retire to a little corner
of my room
like a dove that has
forgotten how to fly
before the storm.
Tomorrow
all dreams will return.

TERESINKA PEREIRA