Tuesday, September 02, 2014

JOĦROĠ IL-PONT TA' SETTEMBRU 2014, NUMRU 24


Għadu kemm ħareġ IL-PONT ta' Settembru 2014, ħarġa numru 24. F'din ir-rivista letterarja online wieħed isib poeżiji b'ilsna differenti, aħbarijiet marbutin mad-dinja tal-letteratura, tagħrif dwar pubblikazzjonijiet reċenti u oħrajn inqas reċenti, kontribuzzjonijiet minn kittieba differenti, l-editorjal u iktar. 


F'din il-ħarġa qed titħabbar għall-ewwel darba il-pubblikazzjoni tal-ktieb ġdid u postumu tal-mibki Frans Sammut, ĠRAJJET IT-TAGĦLIM F'MALTA. Dan permezz ta' intervista ma' iben l-awtur Mark Sammut, intervista li wieħed jista' jaqra sħiħa fuq din l-istess blog.

Kull min jixtieq jibda jirċievi din ir-rivista online jista' jikteb direttament lill-editur f'dan l-email: sammutpatrickj@gmail.com

Ara l-ħolqa: http://www.scribd.com/doc/238458750/Settembru-2014

KTIEB ĠDID TA' FRANS SAMMUT - ĠRAJJET IT-TAGĦLIM F'MALTA Vol. 1. Intervistat ibnu, Mark Sammut

     Din l-aħbar qed tixxandar għall-ewwel darba fuq ir-rivista elettronika IL-PONT ta' Settembru 2014, ħarġa nu. 24. Patrick Sammut, editur ta' IL-PONT jintervista lil Mark Sammut dwar din il-pubblikazzjoni ġdida u postuma li se tara d-dawl għall-Fiera-Festival tal-Ktieb 2014.

 1.      Intqal li dan il-manuskritt instab b’kumbinazzjoni f’kompjuter antik li missierek kien juża għal xi snin. Kien l-uniku dokument li rnexxielkom issalvaw minn hard disk sħiħa. X’ħassejt inti u taqra dan il-manuskritt għall-ewwel darba?

Iva, meta ġie nieqes il-papà naturalment bdejna naraw ftit x’kien hemm fost il-karti tiegħu. Hu proċess li għadna għaddejjin bih, għax hemm minjiera sħiħa ta’ aktar minn 40 sena ta’ riċerka u kitbiet. Fittixna fil-kompjuters ukoll. Il-papà kien għamel żmien twil jikteb fuq Macintosh, u mbagħad qaleb għal PC. Dan il-manuskritt (Ġrajjet it-Tagħlim) sibnieh appuntu fuq il-Macintosh. Bdejna naqrawh ħija u jien, u f’ħin bla waqt mietet il-hard disk. Tista’ timmaġina l-qatgħa! Il-kompjuter ħadnieh għand tekniku, u dan il-manuskritt biss irnexxielna nsalvaw minn hard disk sħiħa. Agħar minn hekk, ma konniex ilħaqna rajna x’kien hemm iktar fuqha dik il-hard disk. It-tekniku tana diversi faljs, imma kollha kienu korrotti wisq biex taqrahom. Dal-ktieb irnexxielna naqrawh minkejja li t-test tiegħu wkoll saritlu xi korruzzjoni fid-data tiegħu, għad li ma kinitx biżżejjed biex ma naqrawhx.
Ħija u jien konna nafu li l-papà jikteb iktar minn kemm jippubblika. Dwar dan ma konniex sorpriżi. Imma naturalment, l-emozzjoni kienet kbira, għax sibna dokument li ma konniex nafu bih. Qisek erġajt tkellimt miegħu, għax hu diskors ġdid, biex ingħid hekk.

Avolja, jien għandi memorja ċara tal-papà jgħidli xi ħaġa li mbagħad sibtha f’dan il-manuskritt. Kien qalli li f’Malta taħt l-Ingliżi kien hemm żmien meta suldat Ingliż kien ittrattat aħjar minn avukat Malti. Dal-kumment laqatni ħafna, tant li kkwotajtu f’saġġ dwar il-Kodiċi Kriminali Malti li ppubblikajt f’Id-Dritt, il-ġurnal tal-GħSL fi ħdan il-Fakultà tal-Liġi, l-Università, ftit wara mewt il-papà. Il-manuskritt qrajtu xi xhur wara ... Għedt, Ara, kien qalli biha hu u jirriċerka! U għaġinhieli fil-memorja!

Bla ma trid tibda tara t-twaħħid tal-awtur tal-ħsieb fuqan mal-bniedem tal-ħajja mundana, kif ir-riċerka taqbeż il-konfini tal-istudju u tidħol fid-diskors ta’ kuljum. Il-Professur Charles Briffa għamel analiżi dwar kif il-professjoni ta’ awtur tiskula f’kitbietu. Dan hu każ bil-kontra: meta kitbet l-awtur tiskula f’ħajtu ta’ kuljum.

In-niket hu li minn dik il-hard disk ma salvajnielu xejn aktar. Is-suspett tiegħi hu li t-Tieni Volum kien għadu qed jaħdem fuqu meta ħasditu l-mewt.

      2.      Meta nkiteb bejn wieħed u ieħor?

Inkiteb, fil-fehma tiegħi, bejn l-2003 u l-2004. Ngħid hekk, għax dik l-osservazzjoni li semmejt qabel qalhieli xi għaxra, ħdax-il sena ilu. Però naħseb li kien ilu jiġma’ l-materjal. Donnu dan kien il-metodu tal-papà. Bħalmeta kien dam snin twal jiġma’ l-materjal għal Il-Ħolma Maltija.  Jien naħseb li l-materjal beda jibnih ftit ftit wara li kiteb Bonaparti f’Malta, li ħareġ fl-1997. Imbagħad beda jaħdem fuq il-Lexicon u Għajdun il-Għaqal, ta’ Vassalli, u taf kif inhi r-riċerka ... waqt li qed taħdem fuq suġġett wieħed tibda ssib il-materjal għal ħafna suġġetti oħra. Ir-riċerka mxiet bil-mod għax sadattant ħareġ żewġ kollezzjonijiet ta’ novelli (Newbiet u Ħrejjef Żminijietna) u kiteb ktieb dwar San Ġorġ Preca, ieħor ta’ attwalità, u ieħor dwar San Filep, barra milli ttraduċa ktieb dwar l-Istorja ta’ Ħaż-Żebbuġ. U naħseb dan hu li ġara anki bit-Tieni Volum. Fis-sens li jekk għandi raġun jien u l-Ewwel Volum beda jiktbu fl-1998, ħadlu 6 snin u lestieh fl-2004 għax kien għaddej b’ħafna xogħol ieħor, allura t-Tieni Volum bdieh fl-2004 jew 2005 u kien għadu għaddej jaħdem fuqu fl-2011 meta miet. Il-kobba mħabbla li ma nistax inħoll hi: fejn qiegħed it-Tieni Volum? Fit-tieni nofs tas-snin 2000, il-Macintosh ma kienx għadu jużah, għax kien reġa’ qaleb għal PC. Imma fuq il-PC ma sibna xejn. Issa għandek tkun taf li hu mhux dejjem kien jaħdem fuq il-kompjuter. Ngħidu aħna, mentri Il-Ħolma Maltija kitbu fuq PC Amstrad 512, it-traduzzjoni ta’ Għajdun il-Għaqal ta’ Vassalli kitibha b’idejh, mhux fuq il-kompjuter. Meta ħarġu, fl-2006, kellha ssir dattilografija tal-manuskritt. Jiġifieri ma rrid neskludi xejn.

    3.      Kemm kienu importanti għal missierek il-kelmiet “Storja” u “Edukazzjoni”?

L-Edukazzjoni kienet ħajtu professjonali u ħajtu passjonali. Kellu passjoni għat-tagħlim. Ix-xogħol għalih kien pjaċir, għax kienet l-għaxqa tiegħu jgħallem. Il-kitbiet tiegħu li m’humiex fiction, huma kollha xogħlijiet ta’ divulgazzjoni, ta’ tagħlim. Hemm min anki fil-fiction tiegħu jara t-tendenza lejn it-tagħlim. Ma naqbilx ma’ dan – minħabba f’dak li kienu jgħidli. Jien naħseb li x-xogħlijiet fiction kien jiktibhom b’filosofija ċara: id-divertiment, kemm tiegħu kemm tal-qarrej. Ma naħsibx li kien jipprova jkun pedagoġiku. Issa, jekk il-Professur Briffa għandu raġun f'dak li semmejna qabel, u l-professjoni tiddi tagħmel x’tagħmel, allura dik storja oħra.

L-Istorja. Minn dejjem ħabbha, u r-raġuni naħseb hi għax f’żgħoritu kien joqgħod jisma’ lin-nanna materna tiegħu, Generosa imma jgħidulha Ġanna, tirrakkonta dwar żminijiet imbegħdin. Kien jgħidli li n-“Nanna Ġanna” (li għexet aktar minn 90 sena) kienet tirrakkuntalu dwar żewġha Rafel (li kien miet qabilha) u dwar l-antenati tiegħu Martin u Ċelestin u x’ġara fi żmienhom. Darba qalli, “Jiġifieri n-Nanna Ġanna kienet taf il-ġrajjiet ta’ Żmien il-Franċiżi!"

L-impressjoni li għandi tal-bużnanna tiegħi Ġanna hi ta’ mara li kienet taf issensel ġrajja b’mod estetikament pjaċevoli filwaqt li tirrakkonta dwar dawk is-sentejn imqallbin meta ġiet fi tmiemha ħakmet il-Kavallieri u bdiet ħakmet l-Ingliżi.

      4.      Għaliex qarrej għandu jixtri dan il-ktieb bla jaħsibha darbtejn?

Għax il-ktieb jitfa’ dawl mhux biss fuq it-tagħlim per se, fuq l-Edukazzjoni, imma hu interpretazzjoni interessanti ta’ ġrajjet pajjiżna. Ma setax kien mod ieħor, għax hu u jitkellem dwar l-Edukazzjoni bilfors kellu jirrakkonta x’kien għaddej minnu pajjiżna. Mela għandek dan l-element interprettattiv. U dan hu siewi wkoll għal min mhux għalliem.

Naturalment għal min hu għalliem, il-ktieb jgħin lil dak li jkun japprezza kif kien jgħix u jaħdem għalliem Malti f’ċirkostanzi storiċi differenti u kif kienet is-sistema edukattiva f’pajjiżna fi żminijiet oħrajn. Li tkun konxju dwar l-imgħoddi hu dejjem għodda utli għall-preżent u l-ġejjieni.

      5.      Għal min hu intiż xogħol bħal dan?

L-ewwel nett għall-għalliema Maltin u Għawdxin.
Però hu intiż ukoll għal min jinteressa ruħu fl-istorja kulturali u politika ta’ Malta.

      6.      X’għandu ktieb bħal dan li kotba tal-istess xejra tematika m’għandhomx?

Il-papà kellu stil inimitabbli, naħseb jien. Kellu s-sengħa tal-għalliem-awtur li jaf jikteb b’mod li jżommok taqra waqt li qed tifhem u ssegwi dak li qed taqra. Nemmen li l-personalità tal-awtur hi fundamentali, anki għall-istess tema. Ejja nieħdu eżempju mill-mużika. Mussorgski kkompona Kwadri minn Wirja (Картинки с выставки) għall-pjanu; Ravel ittraspona dak ix-xogħol għall-orkestra; Charles Camilleri għall-orgni; u Emerson, Lake & Palmer għar-rock band. Huma kollha l-istess biċċa mużika imma fl-istess waqt huma erba’ biċċiet differenti, għax kull biċċa hi arranġament differenti. Issa għidli inti, x’għandu kull arranġament li m’għandhomx l-oħrajn, meta kollha huma dwar l-istess tema? Hekk ukoll hu x-xogħol tal-papà. Bid-differenza, m’għandniex xi ngħidu, li l-kompożizzjoni tal-mużika hi artikolazzjoni sempliċi tad-diskors aktar vast u kumpless li hu d-diskors tal-interpretazzjoni storika.

      7.      Din hi pubblikazzjoni oħra fejn missierek wera li kien riċerkatur u studjuż prim. Xi tgħid dwar dan?

Inħalli f’idejn ħaddieħor li jiġġudika. Kulma nixtieq ngħid hu li l-mibki Peter Serracino Inglott kien għamel stedina indiretta fis-Sunday Times, meta kiteb dwar il-papà ftit jiem wara mewtu. Naħseb li tkun ħaġa sabiħa għall-kultura Maltija jekk ikun hemm xi ħadd tajjeb fl-Ingliż jitħajjar jibda jittraduċi x-xogħlijiet tal-papà.

      8.      F’ċertu sens ktieb li qed jerġa’ jagħti l-ħajja lil missierek, anki permezz tal-ilsien, l-idjoma u t-teknika partikolari li kien iħobb iħaddem. Xi tgħid dwar dan?

Iva, u dan billi għall-pubbliku hu xogħol ġdid. Bħal bosta mix-xogħlijiet l-oħrajn tal-papà li ma humiex fiction, il-Malti li juża hu anqas letterarju, għax aktar jixbaħ lill-Malti ta’ kuljum. Hu għal dir-raġuni li jien nemmen li r-rumanzi u n-novelli tiegħu ma kitibhomx b’filosofija pedagoġika. B’danakollu imma, ħalli ma niftihemx ħażin, jidhirli li l-Malti ta’ Ġrajjet it-Tagħlim, avolja mhux Malti letterarju xorta hu Malti mħaddem tajjeb. Jiġifieri, għad li r-reġistru hu differenti, it-teknika xorta hi ta’ “mgħallem tas-sengħa”. Jien naħseb li l-papà kellu teknika stilistika għar-rumanzi u n-novelli (it-teknika tal-awtur) u teknika oħra għax-xogħlijiet storiċi (it-teknika tal-għalliem).

      9.      Meta se jkunu disponibbli għall-pubbliku l-ewwel u t-tieni volum ta’ Ġrajjiet it-Tagħlim f’Malta?

L-ewwel volum, jekk il-Bambin irid, joħroġ għall-Fiera tal-Ktieb, f’Novembru li ġej.
It-tieni volum, forsi jitħajjar xi ħadd ikompli fejn ħalla l-papà.


Sunday, August 31, 2014

A poem by Teresinka Pereira

ALWAYS THE SAME 


From my window I can see
very little. However,
this is my platform from which
I watch the world.
More than anything else
I see the trees covering
the buildings across the street.
I have never met my neighbors
but I know their time
to go and return from work
in colorful brand new cars.
My life is always the same
because that is how I enjoy
security and simplicity.
I see the future as a mystification
of the road we have to pass
in order to go on living.

          Teresinka Pereira